Сэлэнгэ аймгийн гадаргын ус болон агаарын чанарын 2020 оны 04 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2020 оны 04 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Бугант, Туул, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 228-247 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 200-228 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Орхон-Орхон цэгээс авсан сорьцонд   нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.050 мгN/л буюу ХА-аас 2.5 дахин, Орхон-Шаамар цэгээс авсан сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  5.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.9 дахин, Орхон-Сүхбаатар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.021 мгN/л буюу ХА-аас 1.05 дахин тус тус  давсан бөгөөд гол дагуу бага бохирдолтой  байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 202-230 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 54-109 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт  219.4  мг/л,  ХА-аас усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.51 мгN/л буюу ХА-аас 1.02 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.276 мгР/л буюу ХА-аас 2.8 дахин тус тус давж гол дагуу бага бохирдолтой  байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 95.2 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй байна.

 Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 235.6 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 482.0 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 7.80 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.27 дахин,  усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.58 мгN/л буюу ХА-аас 1.16 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.106 мгР/л буюу ХА-аас 1.06 дахин давж  бохирдолтой  байлаа.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 470.1 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 8.70 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 8.2 мгО/л буюу ХА-аас 2.7 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 6.47 мгN/л буюу ХА-аас 12.94 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.059 мгN/л буюу ХА-аас 2.95  дахин, нитратийн азотын /NО₃/-ын агууламж 13.35 мгN/л буюу ХА-аас 1.34  дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 1.236 мгР/л буюу ХА-аас 12.36 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Бугант, Туул, Хараа, Ерөө, гол маш цэвэр, Орхон, Бургалтай гол цэвэр,  Буурь, Хиагт гол бага бохирдолтой байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ коронавирус цар тахлын улмаас шинжилгээний дээж авахыг хориглосон байгаа.

2. Агаарын чанар

Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 04-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м3, хамгийн их нь 0.005 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.012 мг/м3, хамгийн их нь 0.024 мг/м3, нийт тоос дундаж 0.079 мг/м³, хамгийн их нь 0.168 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. Сүхбаатар суманд агаарт MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 тоосонцор 4-р сарын 09-ний өдөр 1.05, 4-р сарын 23-ний өдөр 1.12 дахин тус тус давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.012 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.032 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.004 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч, ЧМ                  М.Аягүл